ข่าวการปลดพนักงานจำนวนมาก ปิดหลายสาขา และร่นเวลาเปิดปิดของห้างโมเดิร์นเทรดใหญ่อย่างเทสโก้โลตัสเมื่อปลายเดือนตุลาคมที่ผ่านมา สร้างความกระเทือนให้กับสังคมต่างจังหวัดอย่างมาก

ในกระแสโซเชียลฯ โดยเฉพาะไลน์กลุ่มของชุมชนสาขาโลตัสที่ปิดตัวหรือลดพนักงาน ต่างแสดงความกังวลและบ่นกันหนาหู แต่กลับเป็นข่าวบนหน้าสื่อน้อยกว่าการเปิดตัวห้างหรูอย่างไอคอนสยามหลายเท่าตัว

แม้ว่าข่าวลือการปิดสาขาและปลดพนักงานจำนวนมากกว่าร้อยละ 50 จะไม่เป็นความจริง และเป็นข่าวเก่าจากเทสโก้บริษัทแม่ในประเทศอังกฤษ แต่ข้อเท็จจริงจากการแถลงข่าวของผู้บริหารห้างฯ เทสโก้โลตัสของไทย ก็ได้ความว่ามีการจ้างพนักงานหลายตำแหน่งออกเพื่อปรับปรุงโครงสร้างการขายสินค้าให้สอดรับกับการเป็นไฮเปอร์มาร์เก็ต โมเดิร์นเทรดในยุคออนไลน์ เช่นเดียวกับการปรับตัวใหญ่ของห้างโมเดิร์นเทรดอื่นอย่างบิ๊กซีและโรบินสันในต่างจังหวัด โดยปรับปรุงเพิ่มพื้นที่ร้านอาหารและลดพื้นที่เช่าขายสินค้าแฟชั่นและไอทีที่ซบเซาลงจากกระแสการซื้อขายสินค้าออนไลน์ และการลดเวลาเปิดทำการของห้างฯ ก็ทำให้ต้องลดพนักงานและอัตราการจ้างงานลดลงจริง

ห้างใหญ่ สร้าง หรือ ทำลาย ชุมชนต่างจังหวัด?

ในช่วง 10 ปีที่ผ่านมา ห้างโมเดิร์นเทรดอย่างโลตัส แม็คโคร และบิ๊กซี ได้กระจายตัวเข้าไปยังหัวเมืองต่างจังหวัดอย่างรวดเร็ว

• ห้างโลตัส เพิ่มขึ้นจากไม่กี่สิบสาขา มาเปิดตัวถึงสาขาที่ 2,000 ที่บางกรวย-ไทรน้อย จ.นนทบุรี ในเดือนสิงหาคมที่ผ่านมา และมีสาขาครอบคลุมเกือบทั้งประเทศ
• ห้างแม็คโคร ขยายเป็น 116 สาขา เน้นการขายสินค้าแบบขายส่งให้ผู้ประกอบการร้านอาหารและร้านค้าปลีก
• ห้างบิ๊กซี ขยายเป็น 673 สาขา โดยบิ๊กซีมีจุดเด่นที่นำเอาสินค้าท้องถิ่นจากซัพพลายเออร์ในพื้นที่เข้ามาวางขายมากกว่าโมเดิร์นเทรดอื่น

การขยายตัวของห้างไฮเปอร์มาร์เก็ตโมเดิร์นเทรดเหล่านี้ ในระยะแรกถูกต่อต้านจากกลุ่มผู้ประกอบธุรกิจค้าปลีกค้าส่งและชาวบ้านในชุมชนพื้นที่จำนวนมาก เนื่องจากคิดว่าห้างดังกล่าวจะมาทำลายร้านค้าในชุมชน และทำให้ผู้คนตกงาน แต่เมื่อเวลาผ่านไป ก็ปรากฏว่า ห้างโมเดิร์นเทรดได้จ้างงานคนในชุมชนเพื่อเป็นพนักงานขายสินค้า พนักงานทำความสะอาด ยามรักษาความปลอดภัย ไปจนถึงเปิดโอกาสให้ผู้ค้าในท้องถิ่นเข้าเช่าพื้นที่ขายสินค้าได้อย่างเป็นระบบ มีไฟส่องสว่างและเครื่องปรับอากาศ รวมถึงมีพื้นที่ลานเปิดและที่จอดรถให้คนมาจับจ่ายซื้อของได้ง่ายขึ้น

เมื่อโมเดิร์นเทรดไปเปิดสาขาในเมืองต่างจังหวัดหรือต่างอำเภอ ทำให้เกิดสภาพความเป็นเมืองใหม่ขึ้นในบริเวณที่ตั้งของห้างนั้น เพราะมีกระแสผู้คนสัญจรเวียนไปมาหนาแน่น เกิดเป็นตลาดนัดและย่านการค้า สร้างระบบนิเวศทางการค้าใหม่ที่คึกคักสว่างไสวกว่าย่านการค้าห้องแถวแบบเดิม สร้างมูลค่าทางเศรษฐกิจทางอ้อมเพิ่มเติมขึ้นจากแต่ก่อน

โมเดิร์นเทรดยุคใหม่ยังนำพาเอาสินค้า อาหาร และบริการในระดับที่ใกล้เคียงกับกรุงเทพมหานครไปสู่ต่างจังหวัด ทั้งในด้านคุณภาพและราคา นำเอาแฟชันและไลฟ์สไตล์แบบคนเมืองที่แต่ก่อนเคยเห็นเพียงแค่ในโทรทัศน์ให้เข้ามาอยู่ในระยะเอื้อมมือจับต้องได้ โดยมีค่าใช้จ่ายน้อยลง จากส่วนลดและโปรโมชั่นต่างๆ ที่บริษัทแม่วางแผนไว้ โดยเฉพาะกับเครื่องใช้ไฟฟ้าและสินค้าเครื่องแต่งบ้านที่เดิมร้านค้าตัวแทนในต่างจังหวัดมีราคาแพงและมีชนิดให้เลือกน้อย กลายเป็นราคาเท่ากันทั้งประเทศและมีตัวเลือกยี่ห้อและรุ่นที่หลากหลาย

เราจะเห็นได้ว่าการบริโภคของคนต่างจังหวัดนั้นเปลี่ยนแปลงไป ในทางหนึ่งคนอาจจะมองว่าห้างยุคใหม่ทำลายวิถีชีวิตเรียบง่ายดั้งเดิม แต่เราก็ควรตั้งคำถามเช่นกันว่า ชาวบ้านต่างจังหวัดเหล่านั้นจำเป็นหรือที่จะต้องรักษาวิถีชีวิตที่ดูเรียบง่ายไว้ให้แตกต่างจากคนในเมืองกรุง เพียงเพื่อให้คนเมืองกรุงไปชื่นชมเวลาออกไปท่องเที่ยวนานๆ ครั้งในช่วงเทศกาล

เปิดตลาดงานใหม่-รับแรงงานเข้าระบบ

โมเดิร์นเทรดบางราย เช่น ห้างบิ๊กซี เน้นการทำตลาดกับชุมชนท้องถิ่นเป็นอย่างยิ่ง โดยให้ใช้พื้นที่ของห้างในการจัดกิจกรรมตามเทศกาล นำพนักงานไปร่วมเป็นอาสาสมัครกับชุมชนในรูปแบบของ CSR และจดทะเบียนพาณิชย์เสียภาษีในท้องถิ่นที่ตั้งของห้างฯ โดยเป็นนโยบายของบิ๊กซีที่จะชำระภาษีคืนแก่ท้องถิ่น

การจ้างงานของห้างไฮเปอร์มาร์เก็ตโมเดิร์นเทรดแต่ละห้างฯ มีค่าเฉลี่ยดังนี้

• ห้างฯ ขนาดเล็ก เช่น ตลาดโลตัส บิ๊กซีมาร์เก็ต จ้างงานเฉลี่ย 60 คน
• ห้างขนาดมาตรฐาน คือ โลตัสไฮเปอร์มาร์เก็ต บิ๊กซีซูเปอร์เซ็นเตอร์ แม็คโคร จ้างงานเฉลี่ย 120 คน
• ห้างฯ ขนาดใหญ่ คือ โลตัสเอ็กซ์ตร้า บิ๊กซีเอ็กซ์ตร้า จ้างงานเฉลี่ย 200 คน
• ในแต่ละสาขาจะเป็นการจ้างงานคนในพื้นที่ประมาณ 2 ใน 3 และยังมีส่วนที่เป็นการขอย้ายกลับภูมิลำเนาจากพนักงานสาขาอื่นด้วย

การเปิดโมเดิร์นเทรดจึงเป็นการสร้างงาน สร้างรายได้ที่แน่นอนรวมถึงระบบประกันสังคม ประกันสุขภาพ ระบบภาษีที่ชัดเจนแตกต่างจากร้านค้าแบบเก่าที่ลูกจ้างไม่เห็นอนาคตในการเติบโตก้าวหน้าของสายงาน และไม่ได้เข้าสู่ระบบประกันสังคมและภาษีของประเทศ

การเข้ามารุกพื้นที่ของโมเดิร์นเทรดระดับชาติ ยังปลุกให้ทุนค้าปลีกค้าส่งในท้องถิ่นแต่ละแห่งต้องปรับปรุงพัฒนาตัวเองให้มีมาตรฐานแข่งขัน และหาจุดเด่นที่แตกต่างเพื่อให้อยู่รอดมากขึ้น เช่น ห้างซุปเปอร์ชีพ ของภูเก็ต ห้างตั้งงี่สุนของอุดรธานี ห้างทวีกิจของบุรีรัมย์และเขตอีสานใต้ ซึ่งแต่ละห้างที่กล่าวมายังอยู่รอดในตลาดด้วยเอกลักษณ์ของตัวเองที่โมเดิร์นเทรดทุนใหญ่ไม่มี และยังมีความผูกพันของลูกค้าในท้องถิ่นที่ต่อเนื่องยาวนาน

ปัจจุบันในภาวะการช้อปปิ้งออนไลน์ที่กำลังมาแรง ห้างสรรพสินค้าระดับกลางและระดับย่อยต้องลดขนาดลง เพิ่มพื้นที่ขายออนไลน์มากขึ้น จุดเด่นของห้างโมเดิร์นเทรดต่างจังหวัดที่ยังได้เปรียบการช็อปปิ้งออนไลน์ คือการเป็นแหล่งรวมผู้คนที่เข้ามาเดินเล่นคลายร้อนในวันอากาศอบอ้าว หรือหลบฝนในยามฝนกระหน่ำ การขายอาหารและการละเล่น ประสบการณ์ต่างๆ จะเข้ามาแทนที่สินค้าขายปลีกแบบเดิมที่สั่งออนไลน์ได้

โมเดิร์นเทรดยุคใหม่นั้นจึงสามารถสร้าง "ความเท่าเทียม" ทั้งในด้านรายได้และวัฒนธรรมการใช้ชีวิตของผู้คนในระดับเดียวกัน