เจค ซัลลิแวน ที่ปรึกษาด้านความมั่นคงแห่งชาติของประธานาธิบดีสหรัฐฯ ได้ออกมาเตือนจีนเมื่อวันที่ 14 มี.ค.ว่า จีนจะพบกับผลลัพธ์ที่ตามมา “อย่างที่สุด” หากจีนให้ความช่วยเหลือรัสเซียในการหลบเลี่ยงการคว่ำบาตรจากนานาชาติ เนื่องจากการยกกองทัพของตนเองเข้ารุกรานยูเครน

คำเตือนจากทางสหรัฐฯ เกิดขึ้นหลังจากที่สหรัฐฯ อ้างในเอกสารที่พบหลักฐานว่ารัสเซียได้ส่งคำร้องขอความช่วยเหลือด้านอุปกรณ์ทางการทหารไปยังจีนตั้งแต่ช่วงวันแรกของการรุกรานยูเครน โดยสหรัฐฯ มิได้เปิดเผยว่ารัสเซียร้องขออาวุธชนิดใดกับทางจีน และไม่ได้เปิดเผยว่าทางการจีนตอบคำร้องขอจากทางรัสเซียอย่างไร

ในทางตรงกันข้าม กระทรวงการต่างประเทศของจีนได้ออกมาปฏิเสธข้อกล่าวหาดังกล่าวของทางสหรัฐฯ ว่า รัสเซียไม่ได้ส่งคำร้องขอความช่วยเหลือด้านอุปกรณ์ทางการทหารใดๆ มายังตน พร้อมระบุให้สหรัฐฯ หยุดปล่อยข่าวปลอมแก่จีน ทั้งนี้ จีนย้ำว่าตนพร้อมจะเล่นบทบาทที่สร้างสรรค์ในการสนับสนุนให้มีการเจรจาพูดคุยกันระหว่างรัสเซียและยูเครน

จีนวางบทบาทเป็นกลาง (?)

เมื่อวันที่ 3 มี.ค.ที่ผ่านมา การประชุมฉุกเฉินของสมัชชาใหญ่แห่งสหประชาชาติลงมติต่อต้านรัสเซียในการรุกรานยูเครน ด้วยจำนวน 141 จาก 193 รัฐสมาชิก โดยมี 35 รัฐสมาชิกที่งดออกเสียง และอีก 5 รัฐสมาชิกที่ลงคะแนนต่อต้านมติการไม่เห็นด้วยกับการรุกรานยูเครนในครั้งนี้ อย่างไรก็ดี จีนเป็นหนึ่งใน 35 รัฐสมาชิกที่งดออกเสียง

จาง จุน เอกอัครราชทูตจีนแห่งสหประชาชาติ เรียกสถานการณ์ในยูเครนว่า “บีบคั้นหัวใจ” แต่ยัง “ซับซ้อนและละเอียดอ่อนมาก” ช่วยเผยให้เห็นว่าจีนเองรู้สึกกลืนไม่เข้าคายไม่ออกกับวิกฤตการรุกรานยูเครนโดยรัสเซีย ประเทศเพื่อนบ้านของตนเอง ที่มีทั้งความสัมพันธ์ทางการทูต การเมือง เศรษฐกิจที่ใกล้ชิดกันอยู่อย่างมาก

ก่อนหน้าการรุกรานยูเครนโดยรัสเซีย เมื่อวันที่ 18 ก.พ. หลังจากมีกระแสข่าวกรองจากสหรัฐฯ ว่ารัสเซียกำลังเตรียมการรุกรานยูเครนในเร็ววันนี้ จีนได้ออกมาโทษองค์การสนธิสัญญาแอลแลนติดเหนือ (NATO) โดยมีสหรัฐฯ เป็นผู้นำว่า NATO เป็นตัวการในการสร้างแรงกดดันให้เกิดความตึงเครียดบริเวณชายแดนยูเครน ในขณะที่อีกฟากหนึ่ง รัสเซียได้เริ่มระดมกำลังพลของตนเองเพื่่อซ้อมรบประชิดติดพรมแดนยูเครนมากขึ้นเรื่อยๆ จนตัวเลขกองกำลังทะยานทะลุแสนนาย

ท่าทีของจีนในที่ประชุมคณะมนตรีความมั่นคงแห่งสหประชาชาติในช่วงก่อนการรุกรานยูเครนโดยรัสเซียยังคงโจมตี NATO ว่ามีความพยายามในการขยายอำนาจและอิทธิพลของตนเองเข้ามา จนเป็นภัยต่อความมั่นคงของผู้อื่น (รัสเซีย) ก่อนที่ทางการจีนจะเรียกร้องให้มีการเจรจาเพื่อหาข้อตกลงร่วมกันในเรื่องความมั่นคงของยุโรปใหม่ ก่อนย้ำว่าจีนสนับสนุนการหารือเพื่อลดความตึงเครียด

จีนพยายามรักษาระยะห่างกับทางรัสเซียท่ามกลางวิกฤตยูเครน ถึงแม้ว่าทั้งสองชาติจะมีความสนิทสนมใกล้ชิดกัน อย่างไรก็ดี จีนสงวนการออกตัวสนับสนุนรัสเซียอย่างชัดเจน แต่ยังคงงดเว้นการประณามรัสเซียจากการรุกราน ถึงแม้ว่าจะมีหลักฐานบ่งชี้จากทางยูเครนและชาติตะวันตกว่า “ปฏิบัติการพิเศษทางการทหาร” ของรัสเซียในยูเครนอาจเข้าข่ายการก่ออาชญากรรมต่อมวลมนุษยชาติ ทั้งนี้ จีนเลี่ยงการเรียกวิกฤตในครั้งนี้ว่าเป็น “การรุกราน” มาโดยตลอด

สำหรับทางด้านยูเครนแล้วนั้น กระทรวงการต่างประเทศจีนระบุเมื่อสัปดาห์ก่อนว่า สภากาชาดจีนจะให้ความช่วยเหลือด้านมนุษยธรรมแก่ยูเครนอย่าง “เร็วสุดเท่าที่จะเร็วได้” ซึ่งจะเป็นสิ่งของต่อการดำเนินชีวิตประจำวันโดยคิดเป็นมูลค่า 5 ล้านหยวน (ประมาณ 26 ล้านบาท) แต่ก็ไม่พ้นที่ หวางอี้ รัฐมนตรีมนตรีว่าการกระทรวงการต่างประเทศจีนจะออกมาย้ำเตือนว่า ความสัมพันธ์ของจีนกับรัสเซียยังคง “แข็งเสมือนหิน”

จีนย้ำว่า “ปฏิบัติการเพื่อมนุษยธรรม” ของตนเองต่อยูเครนในครั้งนี้ ต้องดำเนินไปด้วยความเป็นกลางและไม่แบ่งแยก ทั้งนี้ จีนระบุว่าประเด็นในด้านมนุษยธรรมไม่ควรถูกนำมาทำให้กลายเป็นเรื่องทางการเมือง “ไม่ว่าสถานการณ์ระหว่างประเทศจะเลวร้ายเพียงใด ทั้งจีนและรัสเซียจะคงไว้ซึ่งความมุ่งมั่นเชิงยุทธศาสตร์ และผลักดันการเป็นหุ้นส่วนทางยุทธศาสตร์ที่ครอบคลุมถึงความร่วมมือกันในยุคใหม่อย่างต่อเนื่อง” หวางอี้ย้ำถึงความสัมพันธ์ที่จีนมีรัสเซีย

น้ำพึ่งเรือเสือพึ่งป่าอัชฌาสัย

นอกจากความสัมพันธ์ส่วนตัวระหว่าง สี จิ้นผิง ประธานาธิบดีจีน และ วลาดิเมียร์ ปูติน ประธานาธิบดีรัสเซีย ที่ใกล้ชิดกัน จีนกับรัสเซียต่างเป็นมหาอำนาจที่มีความใกล้ชิดเนื่องจากต่างฝ่ายต่างต้องอาศัยการเสริมสร้างฐานทางเศรษฐกิจของตนจากมิตรอีกฝ่าย อย่างไรก็ดี จีนไม่สามารถออกตัวสนับสนุนรัสเซียได้ชัดเจน จากความกังวลว่าตนอาจโดนหางเลขการคว่ำบาตรจากชาติประชาธิปไตยตะวันตกตามรัสเซียไปด้วย

จีนมีพลังการผลิตในภาคอุตสาหกรรมอย่างมาก ในขณะที่ตนเองขาดทรัพยากรเพื่อการผลิตดังนั้น จีนจึงจำเป็นจะต้องพึ่งพาอาศัยพลังงานจากรัสเซีย ซึ่งเป็นผู้ส่งออกน้ำมันและก๊าซธรรมชาติอันดับต้นๆ ของโลก ในขณะที่รัสเซียเองที่เป็นเจ้าแห่งพลังงานโลก กลับต้องการการลงทุนและการสนับสนุนในการขยายฐานเศรษฐกิจของตน จีนยังเป็นผู้ซื้ออาวุธขั้นสูงจากทางรัสเซียด้วยเช่นกัน

ในด้านพลังงานต่างๆ จีนยังคงอาศัยการซื้อพลังงานจำนวนมากจากทางรัสเซีย โดยเมื่อสัปดาห์ก่อนการรุกรานยูเครน จีนเพิ่งทำข้อตกลงกับรัสเซียในการซื้อถ่านหินที่คิดเป็นมูลค่ากว่า 2 หมื่นล้านเหรียญสหรัฐฯ (ประมาณ 6.7 แสนล้านบาท) นอกจากนี้ รัสเซียยังได้เปิดเผยว่าตนมีข้อตกลงการขายน้ำมันและก๊าซให้กับจีนในมูลค่ากว่าอีก 1.1 แสนล้านเหรียญสหรัฐฯ (ประมาณ 3.9 ล้านล้านบาท)

สหรัฐฯ ได้ประกาศการคว่ำบาตรการซื้อน้ำมันและก๊าซจากรัสเซียไปแล้ว ในขณะที่ยุโรปอาจจะไม่ทำการคว่ำบาตรพลังงานรัสเซีย เนื่องจากการพึ่งพาพลังงานรัสเซียของสหภาพยุโรปโดยเฉพาะเยอรมนีในจำนวนมาก การพิจารณาการคว่ำบาตรพลังงานรัสเซียใดๆ ในอนาคต จีนอาจจะขึ้นมากลายเป็นผู้ซื้อพลังงานเจ้าหลักในระยะยาวกับทางรัสเซีย

การคว่ำบาตรพลังงานรัสเซียโดยยุโรปจะยังคงไม่เกิดขึ้นในเร็ววันนี้ เนื่องจากสหภาพยุโรปยังคงเป็นผู้ซื้อพลังงานเจ้าใหญ่ที่สุดของรัสเซียด้วยการอาศัยก๊าซกว่า 40% และน้ำมันกว่า 26% อย่างไรก็ดี ตลอดระยะเวลา 5 ปีที่ผ่านมา จีนเพิ่มการซื้อน้ำมันและก๊าซจากรัสเซียเพิ่มมากขึ้นเรื่อยๆ กว่าปีละ 9% ถึงแม้ตลาดพลังงานของรัสเซียอย่างจีนจะคิดเป็นเพียงแค่ครึ่งเดียวของตลาดเจ้ายักษ์อย่างสหภาพยุโรป

จีนยังคงย้ำว่าตนเองจะเดินหน้าความร่วมมือทางการค้ากับรัสเซียต่อไป ในขณะที่ธนาคารหลายแห่งของรัสเซียถูกตัดออกจากระบบเข้ารหัสโอนเงินข้ามประเทศอย่างระบบสวิฟท์แล้ว ส่งผลให้หลายบริษัทของจีนจำเป็นจะต้องยุติการซื้อขายกับทางรัสเซียไปโดยปริยาย

รัสเซียถูกคว่ำบาตรอาจเป็นประโยชน์กับจีน แต่ไม่ใช่เวลาอันใกล้

สีได้ออกมาระบุเมื่อสัปดาห์ก่อน เพื่อเรียกร้องขอให้รัสเซียและยูเครนใช้ “ความยับยั้งชั่งใจอย่างมากที่สุด” หลังจากที่สีมีการประชุมกันทางระบบวิดีโอคอนเฟอเรนซ์กับทาง โอลาฟ โชลซ์ นายกรัฐมนตรีเยอรมนี และ เอ็มมานูเอล มาครง ประธานาธิบดีฝรั่งเศส

ทั้งนี้ สีกล่าวอีกว่าจีนเป็นห่วงถึงสถานการณ์เศรษฐกิจโลกที่จะได้รับผลกระทบจากการคว่ำบาตร ทั้งในภาคส่วนระบบการเงินโลก พลังงานสำรอง การคมนาคมขนส่ง และสายพานการผลิต จากการที่โลกตะวันตกกำลังทบทวนมาตรการการคว่ำบาตรน้ำมันรัสเซีย ซึ่งมีสหรัฐฯ เป็นผู้นำการยกระดับมาตรการในครั้งนี้

จีนกับรัสเซียพึ่งพาการค้ากันมาหลายทศวรรษตั้งแต่ทั้งสองชาติยังคงเป็นคอมมิวนิสต์ก่อนที่สหภาพโซเวียตจะล่มสลายลง โดยเฉพาะการพึ่งพาการซื้ออาวุธของจีนจากทางรัสเซีย หลังจากชาติตะวันตกคว่ำบาตรการซื้อขายอาวุธกับจีนตั้งแต่เหตุการณ์ปราบปรามนักศึกษาและประชาชนในจัตุรัสเทียนอันเหมินเมื่อปี 2532 โดยสถาบันวิจัยสันติภาพนานาชาติสตอกโฮล์ม (SIPRI) เปิดเผยว่า ตั้งแต่ปี 2560-2565 การนำเข้าอาวุธกว่า 80% ของจีนนั้นได้มาจากรัสเซีย

สำหรับการค้า จีนคิดเป็นประเทศคู่ค้าของรัสเซียกว่า 18% จากการค้าตลอดทั้งปี 2564 โดยคิดเป็นมูลค่ากว่าเกือบ 1.4 แสนล้านเหรียญสหรัฐฯ (ประมาณ 5 ล้านล้านบาท) โดยในขณะที่ปูตินเยือนจีนอย่างเป็นทางการในรอบล่าสุดของการแข่งขันโอลิมปิกฤดูหนาว 2565 ณ กรุงปักกิ่ง ทั้งสองประเทศตกลงกันว่าจะกระตุ้นการค้าต่อกันให้พุ่งสูงขึ้นเป็น 2.5 แสนล้านเหรียญสหรัฐฯ (ประมาณ 8.3 ล้านล้านบาท) ภายในปี 2567

จีนเป็นผู้นำเข้าข้าวสาลีและข้าวบาร์เลย์รายใหญ่ของรัสเซีย ซึ่งรัสเซียเองก็เป็นผู้ผลิตเมล็ดพืชรายใหญ่ของโลกด้วยเช่นเดียวกัน อย่างไรก็ดี ก่อนหน้านี้จีนได้ออกมาตรการจำกัดการนำเข้าเมล็ดพันธุ์จากรัสเซีย เนื่องจากนโยบายการควบคุมโรค ทั้งนี้ มาตรการดังกล่าวถูกยกเลิกในวันที่รัสเซียเริ่มบุกยูเครนเมื่อ 24 ก.พ.พอดี

เช่นเดียวกันกับพลังงาน สหภาพยุโรปยังคงเป็นกลุ่มประเทศคู่ค้ารายใหญ่ที่สุดของรัสเซีย และมูลค่าการค้าจีนของจีนยังคงคิดเป็นเพียงแค่ครึ่งเดียวของมูลค่าการค้าของสหภาพยุโรปกับรัสเซีย อย่างไรก็ดี การคว่ำบาตรมาตรการทางการเงิน การค้า ตลอดจนพลังงาน อาจพลิกเกมให้การค้าการลงทุนต่างๆ ของรัสเซีย ไหลเข้าสู่จีน ผู้ที่มีความใกล้ชิดกับรัสเซียแต่ไม่สามารถออกตัวให้การสนับสนุนรัสเซียได้อย่างโจ่งแจ้ง

จีนที่ใกล้ชิดกันกับรัสเซียไม่สามารถออกตัวสนับสนุนการรุกรานยูเครนของมิตรตนเองได้อย่างชัดเจน ท่ามกลางการกดดันจากนานาชาติที่เฝ้าจับตามองจีนว่าอาจช่วยเหลือรัสเซียในทางการทหารหรือทางเศรษฐกิจ ถึงแม้ว่าจีนจะออกมาแก้ต่างว่าข้อหาดังกล่าวเป็นข่าวปลอม และตนพร้อมจะ “เล่นในบทบาทที่สร้างสรรค์” เพื่อหาหนทางสู่สันติภาพให้กับยูเครนและรัสเซียก็ตาม